A.
CON ÐƯỜNG TRUYỀN GIÁO CỦA ÐẠO PHẬT Ở ẤN ÐỘ
Phật
giáo khởi điểm từ Ấn Ðộ rồi truyền rộng ra các nước lân cận, do
hai đường thủy và bộ: về
đường bộ thì qua miền Trung Á-Tế-Á như Tây Tạng, Mông Cổ, Trung
Hoa rồi từ Trung Hoa truyền qua các nước Cao Ly, Nhật Bản và Việt Nam.
Về đường thủy thì qua đảo Tích Lan, Mã Lai, Nam Dương, Ðông
Dương và Trung Hoa.
B.
ÐỊA
THẾ NƯỚC VIỆT NAM
Cương vực nước
Việt Nam hết thảy bảy phần mười cõi Ðông dương.
Người ta thường gọi chung là Ấn Ðộ Chi Na. Ấn Ðộ Chi Na là một bán đảo ở giữa biển Trung Hoa
và vịnh Bangale, câu thành bởi mấy dãy núi, từ Tây Tạng chạy về miền
Ðông nam đến biển thì xòe ra như hình rẻ quạt.
Giữa những dãy núi ấy là những thung lũng, đầu thì hẹp rồI dần
dần tỏa ra thành cao nguyên và bình nguyên.
Những con sông lớn như Ménam, sông Khung hay sông Cửu Long và sông
Nhị đều phát nguyên từ Tây Tạng chạy theo các thung lũng ấy, rồi bồi
thành một dãy Trung Châu ở dọc bờ biển từ Bắc đến Nam quanh co như
hình chữ S.
Cứ
xét theo hình thế này, thì nước Việt Nam ta nằm giữa hai nước
Ấn Ðộ và Trung Hoa nên đồng thời hấp thụ ảnh hưởng văn minh của
cả hai nước láng giềng ấy, nhưng vì sao ngày nay riêng nước Việt
Nam lại hoàn toàn chịu ảnh hưởng Trung Hoa.
Còn Ai Lao và Cao Miên lại hoàn toàn chịu ảnh
hưởng Ấn Ðộ? Chính vì
do hai nguyên nhân sau đây:
1.
Về phương tiện địa dư:
Việt Nam kế cận vớI Trung Hoa, giữa hai nước ấy không có những
trở ngại về địa thế; trái lại, đối với Ấn Ðộ, nước Việt Nam bị
gián cách nhiều nước khác và đối với Ai Lao, Cao Miên, bị gián cách
bởi dãy núi Trường Sơn.
2.
Về phương diện lịch sử:
Nước Việt Nam về thời bấy giờ hoàn toàn do người Tàu cai trị;
trái lại, Ai Lao và Cao miên chỉ trực tiếp chịu ảnh hưởng thừa truyền
của Xiêm, mà Xiêm lại là một nước hoàn toàn hấp thụ ảnh hưởng của
Ấn Ðộ. Vả lại dân hai xứ Ai
Lao và Cao Miên tuy chịu ảnh hưởng Ấn Ðộ nhiều hơn, nhưng vì dân
hai xứ ấy không đủ khả năng
truyền bá và khai hóa; trái lại, người Trung Hoa rất có khả năng
thành thử hiện nay nước Việt Nam chịu ảnh hưởng văn minh của Trung
Hoa nhiều hơn cả.
C.
THỜI ÐẠI DU NHẬP
Thông thường
người ta chỉ biết đạo Phật Việt Nam từ đời Ðinh.
Nhưng xét ra đời Ðinh, Phật giáo đã được nhận làm quốc giáo
và triều chính một phần lớn do các Tăng sĩ đảm đương.
Như thế Phật giáo đến đờI Ðinh hẳn đã được thịnh đạt lắm
rồi.
Dưới đây là
những sử liệu về thời đại Phật giáo du nhập Việt Nam:
1.
Những thiên truyện kỳ của các Tăng sĩ Việt Nam viết từ
thế kỷ XIII và XIV có chép: "Chính
đời nhà Hán thế kỷ thứ 2 và thứ 3
đã có các đạo sĩ ở Bắc như Ngài Ma-Ha-Kỳ.
Vực (Marijivakạ). Khương
Tăng Hội (K'ang Seng Houei) và Mâu Bác (Méou Pô)
Ngài thì do đường thủy, Ngài thì do đường bộ, lần lượt
đến truyền giáo ở Việt Nam.
2.
Truyện Ðàm Thuyên Pháp sư có chép:
Vua Cao Tổ nhà Tùy ngỏ ý cùng Pháp sư muốn dựng chùa xây tháp
khắp đất Giao Châu (Quốc hiệu nước
Việt Nam đời Bắc thuộc) để truyền bá đạo Phật.
Nhưng Pháp sư trả lời: Cõi
Giao Châu có đường thông sanh Thiên Trúc gần hơn ta. Khi
Phật giáo chưa du nhập vào đất Gian Ðông này (Phật giáo tuy truyền
vào Trung Quốc từ năm 67 sau Tây lịch kỷ nguyên, nhưng lâu về sau mới
phổ cập tới Giang Ðông) mà cõi ấy đã xây được hơn 20 ngọn bảo
tháp độ hơn 500 Tăng sĩ, dịch được hơn 15 bộ kinh rồi.
Bây giờ có vị Ma-Ha-Kỳ-Vực, Khương Tăng Hội, Chi Cương Lương
và Mâu Bác đến truyền đạo... Nay
Ngài muốn bố thí một cách bình đẳng, phái chư Tăng sang truyền đạo,
nhưng ở họ đã có đủ rồi, ta không cần phải sang nữa".
3.
Sách Pháp vụ thực lục có chép:
Vào hồi thế kỷ thứ III có một ông tên là Kaudra gốc ở
Ấn Ðộ, dòng Brahmanes qua Giao Châu một lần với Ngài Ma Ha Kỳ
Vực để truyền đạo.
Những
sử liệu trên cho chúng ta rõ: Ðạo
Phật Việt Nam không phải từ đời nhà Ðinh mà đã có từ đời nhà Hán
bên Tàu (cuốI thế kỷ thứ 2 và đầu thế kỷ thứ 3) và những vị đến
truyền giáo đầu tiên ở nước Việt Nam ta là Ngài Ma Ha Kỳ Vực, Khương
Tăng Hội, Chi Cương Lương và Mâu Bác là người truyền Phật giáo
đầu tiên ở đất Giao Châu vào năm 189 sau Tây lịch. Vậy ta có thể kết
luận rằng: Phật giáo du nhập
ở nước Việt Nam vào khoảng cuối thế kỷ thứ II vậy.
D.
CÁC MÔN PHÁI ÐƯỢC DU NHẬP
Xét
Phật giáo ở Việt Nam sau thời đại du nhập, phần nhiều chịu ảnh hưởng
Phật giáo Trung Hoa nên bao nhiêu kinh điển tôn phái đều do Trung Hoa
truyền đến. Những tôn phái
được sùng chuộng hơn hết cả lúc bấy giờ là THuyền Tôn (Tôn tu
thuyền trực chỉ) tôn này lại được truyền vào nước Việt Nam trước
hết, do Ngài Tỳ-Ni-Ða-Lưu-Chi (Vinitaruci) truyền đến (580) và chính
Ngài là Sư Tổ nước Việt Nam.. Sau lại có Ngài Pháp Hiền Thuyền sư
được kế truyền và thành lập một phái.
Ðến
đời Ðường (820) lại có Ngài Vô Ngôn Thông ở Tàu sang truyền giáo,
lập thành phái Thuyền Tôn thứ hai, rồi kế đó phái Thảo Ðường, Tào
Ðộng, Lâm Tế v.v... lần lượt truyền đến Việt Nam.
Xem thế, trước sau chỉ có phái Thuyền Tôn là gây ảnh hưởng mạnh
hơn cả.
A.
PHẬT GIÁO ÐỜI HẬU LÝ NAM ÐẾ (571 đến 602)
VÀ ÐỜI BẮC THUỘC THỨ BA (603-939)
Từ
khi Phật giáo truyền vào Việt Nam cho đến Tiền Lý Nam Ðế kể ra 300 năm
(189 đến 544 - 548) nhưng vẫn còn nằm trong thời kỳ phôi thai chưa có
gì đáng gọi là thạnh hành lắm. Ðến đời Hậu Lý Nam Ðế (571 đến 602) và Bắc thuộc
lần thứ ba (603 đến 939) Phật giáo mới bắt đầu bước vào thời thạnh
đạt, vì lúc bấy giờ có Ngài Tỳ-Ni-Ða Lưu-Chi ở Trung Hoa sang (580)
đem Thuyền Tôn truyền bá và được người Việt Nam hết sức sùng mộ.
Do đó, ảnh hưởng Phật giáo được lan rộng rất mạnh ở nước
Việt Nam lúb ấy giờ. Ðiều
đáng chú ý hơn hết là ba đoàn truyền giáo ở nước Việt Nam trong
đó hai đoàn trước hầu hết là người Tàu, nhưng đoàn thứ ba lại
hoàn toàn là 6 vị Pháp sư người Việt. Bốn Ngài ở Giao Châu: Vân Ký Thuyền sư, Mộc Xoa Ðề
Bà, Khuy Sung pháp sư, Huệ Diệm pháp sư và 2 người Ái Châu: Trí Hành
thuyền sư, Ðại Thặng Ðăng Thuyền sư.
B.
PHẬT GIÁO ÐỜI ÐINH (968 đến 980)
VÀ ÐỜI TIỀN LÊ (980-1009)
Ðến
đời Ðinh Phật giáo có thể là độc tôn, tất cả văn hóa, triều chánh
trong nước phần lớn đều thuộc hạng Tăng sĩ, cho nên đạo Phật
được phổ cập dễ dàng trong quần chúng, mặc dù Nho giáo và Lão giáo
đã truyền vào từ lâu. Về triều
chánh thì có Ngài Ngô Chân Lưu, làm đến chức Khuông Việt Thái sư.
Ngoài ra có Ngài Trương Ma Ni làm Tăng Lục Ðạo sĩ và Pháp sư
Ðặng Huyền Quang làm Sùng Châu uy nghi.
Ðến
khi nhà Ðinh mất, nhà tiền Lê (Lê Ðại Hành) lên kế vị, chống lại
quân nhà Tống (980). Trong giai đoạn này, các Tăng sĩ lại được biệt
đãi hơn vì chính vua Ðại Hành vẫn thường triệu thỉnh các Tăng thống
vào triều để hỏi việc nước và việc truyền bá Phật Giáo.
Ðiều
đáng chú ý hơn cả là trong khi nước ta đã hòa với nước Tống, vua
Ðại Hành liền cho sứ thần qua thỉnh kinh "Ðại Tạng" và
"Cửu kinh" để đem về truyền bá.
Ðấy là lần cầu kinh thứ nhất ở Việt Nam.
C.
PHẬT GIÁO ÐỜI NHÀ LÝ (1010 đến 1225)